Lăng thờ Ông Nam Hải

Lăng thờ Ông Nam Hải ở xóm Hòa Long, thôn Hạ Thanh 2, xã Tam Thanh (TP.Tam Kỳ) vốn có từ lâu, đến nay, trải qua 125 năm, người dân ở làng chài đã giữ gìn, tôn tạo và thờ phụng nhằm cầu cho mưa thuận gió hòa, ra khơi được xuôi chèo, mát mái, tôm cá đầy khoang…

Tương truyền

Ông Đỗ Quang Vũ ở thôn Hạ Thanh 2, cho biết, lúc sinh thời, cha ông là cụ Đỗ Quang Huy, thường kể rằng, ngày 19.3 âm lịch năm thứ 4 đời vua Thành Thái (1893) khi thuyền đánh cá của ngư dân làng Hòa Hạ đang xuôi chèo hướng vào bờ thì bắt gặp một con Cá Ông (Cá Voi) to 2 người ôm không xuể và dài hơn 9 sải tay có biểu hiện bị lụy ở vùng biển thuộc xóm Hòa Bình (xóm cuối làng). Mọi người nghĩ rằng Cá Ông bị mắc cạn nên tìm mọi cách giải cứu nhưng bất thành vì Cá Ông cố bơi hướng dần về phía bờ cát. Lúc bấy giờ, các ngư dân hiểu ra Cá Ông sắp lụy và chọn dải đất xóm Hòa Long, làng Hòa Hạ để yên nghỉ. Dân làng cùng nhau vận động gom góp được một số cây tre và dây thừng để neo giữ Cá Ông ở độ sâu hơn 2 sải tay và phân công người luân phiên canh giữ. Chờ khi Cá Ông tắt thở bà con ngư dân làng Hòa Hạ cùng các vùng lân cận góp hàng trăm cây tre, hàng chục cuộn dây thừng, vải điều, hương đèn, hoa quả… long trọng tổ chức lễ tế và chôn cất tại khu đất ngay sát bờ biển nơi Cá Ông lụy vào.

Không chỉ người dân ở làng chài Tam Thanh mà hầu hết những người làm nghề biển trong cả nước rất sùng kính Cá Ông, coi đó là Ông Nam Hải, một vị thần luôn cứu giúp họ khi gặp hoạn nạn trên biển. Do vậy, mỗi khi phát hiện Cá Ông lụy và trôi dạt vào làng nào, làng đó sẽ được ấm no, tai qua nạn khỏi. Điều đó đến nay chưa có ai giải thích được nhưng sau khi hoàn tất việc chôn cất Cá Ông, ngư dân làng Hòa Hạ được mùa cá cơm 3 con trăng liên tiếp, giúp đời sống của bà con ngư dân được cải thiện nhanh chóng. Dân làng vui mừng bảo nhau “Ông Nam Hải phù hộ độ trì”, việc hương khói cho Cá Ông càng được người dân quan tâm. Tuy nhiên, vì chôn sát mép biển, đến mùa biển động, nước dâng cao, sóng lớn, mộ phần Cá Ông bị xói lở, có nguy cơ bị sóng đánh trôi. Vì thế, dân làng thống nhất tổ chức nghi lễ “Thượng ngọc cốt” (bốc cốt) đưa xương cốt Cá Ông về khu đất cao ráo ở xóm Hòa Long để chôn cất và lập lăng thờ. Cửa lăng hướng về chánh tây gồm 1 cổng chính và 2 cổng phụ, phía trước có một ao sen, quanh năm nở hoa thơm ngát cả một vùng. Riêng phần mộ Cá Ông được xây dựng hình chữ nhật, có kích thước 10m x 20m và được bố trí ở chính giữa khu đất.

Cầu cho mưa thuận, gió hòa

Sau khi lăng xây xong, dân làng Hòa Hạ tổ chức lễ bốc ngọc cốt Cá Ông đưa vào lăng thờ. Bà con ngư dân các địa phương ven biển từ An Hòa (Chu Lai) đến Cửa Đại (Hội An) về dự khá đông, đứng kín cả một khúc sông Trường Giang. Tại nơi diễn ra buổi lễ được trang trí cờ hoa, đồng thời tổ chức hát bả trạo mô phỏng quá trình ngư dân đánh bắt hải sản giữa biển khơi gặp sóng to, gió lớn, được Cá Ông che chở và đưa ghe thuyền cùng bạn chài vào bờ an toàn. Từ sau buổi lễ Thượng ngọc cốt, bà con ngư dân làng Hòa Hạ thống nhất tổ chức cúng tế vào dịp Xuân Kỳ và Thu Tế (rằm tháng 3 và rằm tháng 8 âm lịch hàng năm). Để có kinh phí hoạt động, mọi người thống nhất đóng góp theo lệ “Hốt cá làng”, theo đó, hàng năm mỗi thuyền phải đóng 5 ang cá để bán lấy tiền sử dụng vào việc thờ cúng, tu bổ lăng. Những năm sau đó, mỗi khi có Cá Ông lụy vào bờ, dân làng đều tổ chức lễ an táng tại bờ biển, một thời gian sau sẽ làm lễ “Thượng ngọc cốt” đưa vào thờ trong lăng. Khu lăng thờ hiện có 33 hình chữ nhật được xây bằng gạch, trong đó có một cái được xây theo kích thước 10 x 20m và 32 cái có kích thước 20 x 50cm. Đó là 33 bộ xương cốt của 33 con Cá Ông đã bị lụy vào bờ được bà con ngư dân làng Hòa Hạ chôn cất cẩn thận từ trước đến nay.

Ngoài việc tổ chức cúng tế vào dịp rằm tháng 3 và rằm tháng 8 âm lịch, hàng năm làng chài này còn tổ chức cúng theo phong tục tập quán của địa phương vào dịp Tết Nguyên đán và mồng sáu tháng Giêng âm lịch, tổ chức tế lễ để ra quân đánh bắt hải sản. Ông Nguyễn Hồng Lực – Phó Chủ tịch UBND xã Tam Thanh cho biết, những năm gần đây địa phương quan tâm phục dựng lễ cầu ngư, hát bả trạo vào dịp Tết Nguyên đán, kỷ niệm ngày Bác Hồ về thăm làng cá (1/4). Lễ cầu ngư, hát bả trạo là một loại hình văn hóa văn nghệ dân gian không thể thiếu trong đời sống tâm linh của người dân làng biển Tam Thanh thu hút người dân và du khách đến thắp nhang thể hiện tấm lòng thành kính và sự biết ơn đối với Ông Nam Hải.

Lăng ông Nam Hải là chứng tích lịch sử văn hóa đặc sắc của cư dân vùng biển Quảng Nam nói chung, xã Tam Thanh nói riêng. Tuy nhiên, trải qua biết bao biến cố thăng trầm và do thời gian xây dựng đã quá lâu, toàn bộ kiến trúc lăng thờ đã xuống cấp. Bia thờ và các bức tường rào, cổng ngõ đã bị rêu phong phủ kín, nét chữ cũng không còn nhìn rõ. Người dân Tam Thanh rất mong được các cấp có thẩm quyền xét công nhận di tích để có hướng trùng tu, sửa chữa.

Nguyễn Điện Ngọc

Theo báo Quảng Nam