Khu dự trữ sinh quyển thế giới Cù Lao Chàm – Hội An: Độc đáo, giá trị và đặc trưng

Ngày 26/5/2009, tại đảo Jeju – Hàn Quốc, Ủy ban Điều phối quốc tế Chương trình con người và sinh quyển của UNESCO đã công nhận Cù Lao Chàm – Hội An là Khu dự trữ sinh quyển thế giới. Qua 10 năm bảo tồn và phát triển, hệ sinh thái Cù Lao Chàm (xã Tân Hiệp, TP.Hội An) không chỉ được phục hồi tương đối nguyên vẹn mà còn trở thành điểm đến hấp dẫn trên bản đồ du lịch Quảng Nam và khu vực miền Trung.

Đa dạng hệ sinh thái rừng, biển

Thành công quan trọng của Khu dự trữ sinh quyển thế giới Cù Lao Chàm – Hội An 10 năm qua chính là đã bảo tồn nguyên vẹn giá trị hệ sinh thái rừng, biển, thể hiện ở sự đa dạng về loài và nguồn gen. Cụ thể, các hệ sinh thái rạn san hô, cỏ biển, rong biển được bảo tồn khá tốt. Tại vùng lõi Khu dự trữ sinh quyển Cù Lao Chàm, nhờ sự hỗ trợ của các tổ chức phi chính phủ, chương trình giám sát rạn san hô (Reef check) và giám sát cỏ biển (Watch sea grases), chương trình quan trắc chất lượng nước biển, chương trình làm vườn ươm và phát tán san hô, việc bảo tồn hệ sinh thái biển được triển khai thực hiện khá tốt. Cùng với đó, hoạt động nghiên cứu khoa học được đẩy mạnh, áp dụng với nhiều đối tượng, giống loài đang có nguy cơ tuyệt chủng và nằm trong sách đỏ như tôm hùm, ốc vú nàng, cua đá, bào ngư… Đặc biệt, từ Chương trình phát triển Việt Nam – Đan Mạch về môi trường, năm 2011 Ban Quản lý Khu bảo tồn biển Cù Lao Chàm đã xây dựng giải phao khoanh vùng bảo tồn trên vùng biển Cù Lao Chàm, giúp phân định vùng ranh giới để người dân không vào khu vực cấm, không đánh bắt thủy hải sản… Qua đó, giúp bảo tồn các loài quý hiếm, phục hồi nguồn lợi thủy sản bị suy kiệt vì hoạt động đánh bắt.

Với hệ sinh thái rừng, qua kết quả nghiên cứu của Ban Quản lý Khu bảo tồn biển Cù Lao Chàm phối hợp với Trung tâm GreenViet ghi nhận, rừng Cù Lao Chàm đã được phục hồi và bảo tồn khá nguyên vẹn. Rừng Cù Lao Chàm hiện có 500 loài thực vật thuộc 5 ngành, 50 bộ và 105 họ. Nghiên cứu cũng cho thấy, khu hệ động vật Cù Lao Chàm có 128 loài thuộc 59 họ, 21 bộ, bao gồm 29 loài thú thuộc 17 họ, 7 bộ. Có 52 loài chim thuộc 24 họ, 12 bộ (7 loài quý hiếm có giá trị bảo tồn) khá đa dạng và phong phú.

Theo bà Trần Thị Hồng Thúy – Giám đốc Ban Quản lý Khu bảo tồn biển Cù Lao Chàm, sau 10 năm được công nhận khu dự trữ sinh quyển thế giới, bên cạnh thành tựu về bảo tồn, phát triển kinh tế – xã hội địa phương, một trong những thành công quan trọng chính là nhận thức của cộng đồng cư dân được thay đổi. Tại vùng lõi Khu dự trữ sinh quyển Cù Lao Chàm, người dân từ khai thác chuyển sang bảo vệ, đồng hành như những cán bộ bảo tồn thực thụ. Ngoài ra, rừng và biển Cù Lao Chàm gần như được bảo tồn nguyên vẹn, nhất là rạn san hô, trở thành nơi nuôi dưỡng các nguồn lợi thủy sản.

Đồng thời sự hợp tác quốc tế trên các lĩnh vực tư vấn, hỗ trợ dự án, cấp kinh phí trong triển khai các mô hình thí điểm; sự hỗ trợ tích cực của các cơ quan trung ương và tỉnh, TP.Hội An thông qua các đề tài, công trình nghiên cứu, cơ chế chính sách phù hợp cùng quan điểm “bảo tồn để phát triển – phát triển phục vụ cho bảo tồn” đã giúp Khu dự trữ sinh quyển thế giới Cù Lao Chàm – Hội An được bảo tồn, phát triển hiệu quả. “Theo tôi, thành công nhất chính là sự đồng thuận giữa các bên liên quan. Thể hiện trong quan điểm của người dân, chính quyền thành phố; sự phối hợp, hỗ trợ tương tác giữa Nhà nước cùng với người nhân, doanh nghiệp và nhà khoa học. Sự đồng thuận đó đã đi đến kết quả, nhìn nhận và khẳng định sau 10 năm việc giải quyết hài hòa mối quan hệ giữa bảo tồn và phát triển về mặt cơ bản là đạt được” – bà Thúy nói.

Hướng đến phát triển bền vững

Bên cạnh những thành tựu về bảo tồn, việc gìn giữ, bảo vệ môi trường tại vùng lõi Cù Lao Chàm cũng đã được đánh giá cao. Có thể kể đến một số phong trào, mô hình như “Nói không với túi ny lon”, “Tiểu khu đồng quản lý bảo tồn biển thôn Bãi Hương”, hay các mô hình phục hồi san hô, chuyển vị rùa biển… Đặc biệt, sự chuyển biến mạnh mẽ đời sống kinh tế – xã hội của người dân trên đảo thông qua các hoạt động du lịch trở thành điểm sáng nổi bật. Bà Phạm Thị Mỹ Hương – Chủ tịch UBND xã Tân Hiệp cho biết, sau 10 năm trở thành vùng lõi Khu dự trữ sinh quyển thế giới Cù Lao Chàm – Hội An, cơ cấu kinh tế xã đảo đã có sự chuyển dịch mạnh mẽ theo hướng du lịch – dịch vụ. Nếu năm 2009 Cù Lao Chàm đón hơn 15 nghìn lượt khách thì trong năm 2018 tổng lượt khách quan đảo đạt hơn 415 nghìn người. Đời sống nhân dân ngày càng khấm khá, từ năm 2015 xã đảo đã không còn người nghèo, thu nhập bình quân đầu người năm 2018 đạt 42 triệu đồng.

Đạt nhiều thành tựu, tuy nhiên theo bà Trần Thị Hồng Thúy, việc bảo tồn hệ sinh thái Cù Lao Chàm cũng đối diện những thách thức. Điển hình như rừng Cù Lao Chàm vẫn chưa được xác lập khu rừng đặc dụng và đang được quản lý, chi phối bởi nhiều đơn vị. Khảo sát cho thấy, trong 10 năm trở lại đây, rừng Cù Lao Chàm bị tác động rất lớn từ việc xây dựng các công trình trên đảo, hệ sinh thái rừng bị chia cắt thành nhiều mảng, nhiều diện tích rừng tự nhiên bị mất…, làm ảnh hưởng rất lớn đến cấu trúc hệ sinh thái, chia cắt sinh cảnh sống của các loài động vật. Việc sạt lở đất đá vào mùa mưa làm tăng thêm trầm tích che phủ rạn san hô, ô nhiễm môi trường biển.

Ông Nguyễn Thế Hùng – Phó Chủ tịch UBND TP.Hội An khẳng định, quan điểm xuyên suốt của thành phố là lấy bảo tồn làm nền tảng cho phát triển, trong đó văn hóa, sinh thái là hai thành tố chính để thực hiện định hướng xây dựng và phát triển Hội An, với Cù Lao Chàm vấn đề này càng rõ ràng. Bài toán của Cù Lao Chàm hiện nay chính là giải quyết câu chuyện giữa phát triển du lịch và các vấn đề phát sinh trên đảo như môi trường, nguồn nước, bảo đảm an toàn, giữ gìn đa dạng trong vùng lõi, hạn chế sự suy giảm các thành tố biển nằm rải rác quanh khu vực đảo, nhằm vừa hoàn thành nhiệm vụ bảo tồn, duy trì sự đa dạng trong khu sinh quyền, đặc biệt vùng lõi và vùng đệm trong khu rừng dừa nước Cẩm Thanh; đồng thời duy trì giữ gìn tốt các yếu tố nhân văn, văn hóa bản địa của cư dân nơi đây. “Các bên phải ngồi lại với nhau để cùng tìm hướng giải quyết làm sao cho thuận tiện hoạt động của doanh nghiệp, du khách nhưng mặt khác cũng đảm bảo giảm thiểu những tác động đến hệ sinh thái hiện nay và thời gian tới” – ông Hùng nói.

Vĩnh Lộc
Theo Quảng Nam Online