Nhạc sĩ Lan Đài: Chiều tưởng nhớ

Người nhạc sĩ của hàng chục ca khúc và gần 20 sách dạy nhạc thuộc diện huyền thoại của Hội An, nhưng ngày nay ít người còn nhớ, đó là Lan Đài (1926-1982). Những sách nhạc thuộc diện kinh điển của ông có Cẩm nang Tây ban cầm, Tự học hạ uy cầm, Tự học hạ băng cầm, Tự học đại hồ cầm, Tự học ukulele, Tự học măng cầm. Nét Quảng trân trọng giới thiệu một góc nhìn về Lan Đài của Trương Nguyên Ngã – một tác giả rất gắn bó với Hội An.

Nhớ có buổi chiều muộn mình ngồi tán gẫu với điêu khắc gia Phạm Văn Hạng bên quán café ven đường. Anh Hạng tâm sự: “Thú thật, dân văn nghệ làm chết người hết một đời cũng chưa chắc có ai biết đến. Mình may mắn được mọi người biết đến nhiều chứ nhìn quanh anh em nghề nghiệp nhiều người còn giỏi hơn mình đi đâu mà đâu mấy người biết đến. Nói chung phải có số nổi tiếng mới được nổi tiếng chứ đâu phải là chuyện hơn kém nhau trong nghề nghiệp”.

Thoạt nghe mình chỉ nghĩ đó là lời khiêm cung của một bậc đàn anh trong nghề. Sau nghiệm lại mới thấy ngoài sự khiêm cung của một người tài giỏi đó còn là sự chiêm nghiệm sâu sắc của một người từng sống chết gần cả một đời với nghệ thuật.

Thật vậy, những người nghệ sĩ chỉ vì yêu hoặc mang nghiệp dĩ dính tới văn nghệ đã trở thành những con tằm chỉ biết rút ruột mình ra để sáng tác, để cống hiến cho đời bằng khả năng của chính mình. Khi sáng tác mấy ai trong họ nghĩ đến sự nổi tiếng nếu tự thân sự nổi tiếng nó không tìm đường đến với mình.

Dân Hội An cũng chẳng khác, quan niệm làm văn nghệ cũng chỉ để văn nghệ cho vui. Có nổi tiếng hay không không hẳn là điều họ quan tâm, điều họ quan tâm nhất chính là sở thích và đam mê của họ có mang lại niềm vui, lợi ích cho cộng đồng hay không mới là điều thiết yếu. Một trong những người Hội An như vậy là nhạc sĩ Lan Đài.

Nhạc sĩ Lan Đài tên thật là Nguyễn Kim Đài sinh năm 1926 tại Hội An. Là một người có khả năng và yêu âm nhạc, từ những giai đoạn hình thành và sáng tác tân nhạc tại Hội An ông đã tham gia hoạt động âm nhạc bên cạnh những người bạn của mình. Họ là Lê Trọng (Lê Trọng Nguyễn), Dương Minh Ninh, Dương Minh Hòa,Trương Đình Quang, Hoàng Tú Mỹ, Hồ Văn Thiết, Huỳnh Bá, Huỳnh Đồng, Huỳnh Phụng, Huỳnh Cầm… Với sự hướng dẫn nhạc lý của nhạc sĩ La Hối – người sáng lập Hội Ái hữu âm nhạc FaiFo (Societe philharmonique de FaiFoo) năm 1942 – tân nhạc tại Hội An có một dấu ấn đáng kể.

Thời kháng Pháp, ông cùng những người bạn của mình như Lê Trọng Nguyễn, Phan Huỳnh Điểu, Huỳnh Bá, Hoàng Tú Mỹ, Dương Minh Hòa… tham gia vào Ban văn nghệ kháng chiến liên khu 5. Sau 1954 ông trở về sinh sống với gia đình tại Hội An. Khoảng năm 1955 ông chuyển vào Phan Rang làm giáo sư dạy âm nhạc tại Trường Nguyễn Bỉnh Khiêm, thị xã Phan Rang. Năm 1956 ông được chuyển vào dạy âm nhạc tại Trường Trung học kiểu mẫu Thủ Đức và Trung học Kỹ thuật Cao Thắng Sài Gòn, hai trường trực thuộc hệ thống Đại học sư phạm Sài Gòn.

Năm 1957, thêm một lần phải chuyển nơi cư ngụ, ông được chuyển vào làm việc tại Bộ Thông tin Sài Gòn. Từ 1959 trở về sau ông mở lớp dạy tân nhạc tại Sài Gòn và phụ trách Chương trình Lan Đài, chuyên về âm nhạc trên đài truyền hình Sài Gòn. Đồng thời ông cũng đã sáng tác tân nhạc, nhiều nhạc phẩm của ông cũng đã được phổ biến trên các đài phát thanh, truyền hình, và in ra dĩa nhựa (dĩa nhạc) trong thời điểm này.

***

Cảm nhận về nhạc Lan Đài, nhà thơ Tô Thùy Yên viết: “… và Lan Đài với Chiều tưởng nhớ – một thứ elégie (bi thương) não nùng. Ta tưởng chừng như đang đắm mình trong một buổi chiều thu xám, ngoài trời lá chết rụng đầy, tiếng trầm hồ cầm đâu đây đang rền rĩ, than van cho một nức nở sinh ly: Bàn tay đâu tìm đâu thấy nữa/ Bờ môi đâu mắt đâu ôi tìm đâu”.

Nhưng đâu phải chỉ có một Lan Đài bi thương não nùng trong Chiều tưởng nhớ, đâu đó trong những nhạc phẩm của ông ta còn bắt gặp một Lan Đài lãng mạn, đong đầy yêu thương, trong bản luân vũ Đôi tay ngọc nữ: “Làn môi thắm tươi làm sáng duyên thơ/ Với đôi tay ngà chờ đón duyên mơ”…, để rồi mơ về một ngày được đoàn viên bên người yêu: “Rồi đây cánh chim giang hồ muôn hướng/ Ước mong mây chiều về bên gác vàng”.

Nhiều thế hệ cầm đàn nối tiếp nhau từ ngày ấy đến bây giờ chắc không ít người đã từng học vỡ lòng từ những cuốn sách dạy nhạc của ông. Mấy ai còn nhớ? Thời gian trôi nhanh, dâu bể cuộc đời là điều không tránh khỏi, những tác phẩm của ông giờ lưu lạc phương nao, chắc chẳng còn bao người lưu giữ?

Hội An, 10/2017

Trương Nguyên Ngã

(Trích từ sách Hội An – Loanh quanh chuyện phố, sắp xuất bản)